Uvod

Oko korištenja aktivnog ugljena se vode razne polemike te ima dosta krivih informacija. Velika većina krivih informacija, ne samo vezanih za upotrebu aktivnog ugljena, dolazi iz starih članaka i knjiga o akvaristici te laika.
Velika količina informacija o akvaristici, pogotovo o morskoj akvaristici kao što je navedeno dolazi iz zastarijelih izvora. Ti podaci nikada nisu ni bili točni ali se iz nekog čudnog razloga non stop ponavljaju i šire dalje na akvarističkoj sceni. I dan danas možete pročitati ili čuti kako su morski akvariji komplicirani, što naravno nije točno, istina je da su jednostavniji ili isto komplicirani kao i slatkovodni akvariji, također možete pročitati i da se preporuča salinitet 1.022 i dalje u istom tekstu možete pročitati da morski akvarij treba imitirati prirodu. Što je velika kontradikcija jer je salinitet tropskog oceana 1025-1026 u prosijeku. Kao što autori prvobitnih informacija nisu provijerili (vrlo zapanjujuće) koji je pravi salinitet tropskog oceana tako isto nisu ni provijerili podatke o upotrebi aktivnog ugljena u akvaristici.

EleganceReef je uvijek preporučao pravilnu upotrebu aktivnog ugljena (1998), čak štoviše smatramo da je aktivni ugljen jedan od najvažnijih komponenti kvalitetne filtracije akvarija. Vrlo često možete čuti savijet vezan za morsku akvaristiku : koristite najači skimmer koji možete priuštiti te par redaka dalje : aktivni ugljen nemojte koristiti jer je štetan za koralje. Još jedna vrlo velika i zapanjujuća kontradikcija. Naime protein skimmer odstranjuje iste štetne elemente kao i aktivni ugljen uz bitnu razliku da protein skimmer može odstraniti samo štetne čestice koje se vežu za mijehurić zraka u procesu skiminga (više informacija o funkcioniranju Protein Skimmera možete pročitati tu: LINK ). Međutim postoje štetne tvari koje se jednostavno ne mogu vezati za zračne mjehuriće zbog drugačijih fizičkih svojstava tih štetnih elemenata (ne sadrže hidrofiličnu glavu te hidrofobični rep) te se ne mogu odstraniti upotrebom protein skimmera. Aktivni ugljen za razliku od protein skimmera odstranjuje sve štetne elemente. Zbog toga se i preporuča upotreba aktivnog ugljena nakon korištenja lijekova i/ili raznih kemikalija, u slučajevima kada se sumnja na aleopatiju (otpuštanje otrova iz koralja radi uništavanja susijednog koralja druge vrste), pri žutilu vode... itd.

Mora i oceani te rijeke i jezera održavaju perfektni balans hranjivih materijala i otpada pomoću nekoliko reciklirajućih serija. Akvariji nemaju te prirodne reciklirajuće procese i zavise od umijetne soli, rasvijete, filtracije, hrane te imaju ekstremno veliki omijer živih organizama na volumen vode/mora. U takvim uvijetima se akumulira velika količina organskog otpada koja je otporna na biološku degradaciju. Alge, mikro i makro alge, otpuštaju velike količine fenola i karbohidrata pogotovo pri većim temperaturama. Većina metaboličkih sastojaka koji se akumuliraju u akvariju je nepoznata međutim zna se da se akumuliraju : organske kiseline, fenoli, proteini, karbohidrati, hormoni i antibiotici. Neki od tih otpada su direktno otrovni za morske organizme dok neki stimuliraju razvoj heterotropnih bakterija te povećavaju potrebu za kisikom u akvariju, stvaraju CO2, spuštaju pH i redox potencijal. Akvariji u kojima se nagomilavaju te otrovne supstance imaju problema sa zdravljem i razvojem riba te loš rast i razvoj beskralježnjaka, neki stručnjaci vjeruju da postoji čvsta povezanost velike koncetracije organskog otpada sa velikim brojem bolesti u akvariju. Smanjivanjem koncetracije organskog otpada u akvariju vodi do poboljšane kvalitete vode te zdravim organizmima unutar samog akvarija. Osim direktne opasnosti po zdravlje organizama unutar akvarija, štetne organske supstance zamućuju vodu te joj daju žućkastu boju, ta zamućenost sprečava kvalitetno osvijetljavanje akvarija blokirajući transmisiju svijetlosti, pogotovo plavog actinic spektra (420 nm). Upotreba aktivnog ugljena je jedna od najefikasnijih i najednostavnijih metoda za odstranjivanje organskih supstanci iz akvarija.

Što je aktivni ugljen?

Prije svega treba napomenuti da je upotreba aktivnog ugljena vrlo raširena u našem svakodnevnom životu a ne samo u akvaristici. Voda koju pijemo je filtrirana aktivnim ugljenom, točionice i proizvođači napitaka koriste aktivni ugljen u proizvodnji napitaka, bijeli šećer je proizveden upotrebom aktivnog ugljena, kozmetika i lijekovi se proizvode upotrebom aktivnog ugljena...
Izraz Aktivni ugljen pokriva cijeli spektar raznih materijala napravljenim od ugljena koji imaju svojstvo da privuču i zadrže određene supstance na svojoj površini, to svojstvo se zove Adsorpcija/Absorpcija, adsorpcijski/absorpcijski proces je ono što mi podrazumijevamo pod pojmom Kemijska Filtracija. Kemijska filtracija u akvarijskom smislu znači da se određene rastopljene supstance odstranjuju iz vode. Naglasak je na riječi "odstranjuju", za razliku od mehaničke filtracije koja filtrira vodu sakupljajući čestice na svojoj površini i stvarajući vizuelno čistu vodu unutar akvarija ,međutim te čestice su i dalje u vodi, samo ne u akvariju nego na mehaničkim filterima te imaju i dalje efekta na kvalitetu vode, kemijska filtracija odstranjuje supstance iz vode i samim time te supstance više nemaju nikakvog efekta na kvalitetu vode.

Materijali koji se najčešće koristi za izradu ugljena su: ugljen,životinjske kosti, treset, lignit, drvo, razne ljuske(kokosove,orahove...)...Taj materijal se karbonizira izlaganjem vrlo visokoj temperaturi koja stvara sitne pore unutar materijala. Ugljenizirani produkt se zatim aktivira izlaganjem vrlo toplom mlazu plina ( od 200 - 1600 Celzijus stupnjeva) uz reguliranje nivoa kisika i karbon dioksida. Taj završni proces aktivacije stvara brzu unutarnju mrežu pora i mijenja kemijsku strukturu površine pora dajući mu unikatnu sposobnost filtriranja.
Vrsta sirovog materijala te način na koji je obrađen karakterizira kvalitetu aktivnog ugljena i njegovu cijenu. Postoje deseci aktivnog ugljena od svake vrste materijala i vrlo mali dio je pogodan za akvarijsku upotrebu.Vrste ugljena koji se dobiju tim procesom su : aktivni ugljen u granulama (GAC granular activated carbon), aktivni ugljen u prahu (PAC powdered activated carbon) ili aktivni ugljen u listićima ( kompresirani PAC). Neke vrste ugljena se aktiviraju upotrebom ili ispiranjem sa fosfornom kiselinom, cinkovim kloridom i kalijum hidroksidom, te vrste ugljena su potpuno nepogodne za upotrebu u akvarijima i vrlo je mala šansa da ćete danas naći tu vrstu ugljena za akvarijsku upotrebu. Ipak, postoji mogućnost da problemi zbog upotrebe aktivnog ugljena dolaze baš od lošeg izbora ugljena tj zbog upotrebe aktivnog ugljena koji nije uopće pogodan za akvarije.

Uz to također ni vrste ugljena koje su pogodne za upotrebu u akvarijima opet nisu pogodne za upotrebu u svim situacijama. Zbog toga je skoro nemoguće klasificirati ugljen, izrazi kao što su : laboratorijski ugljen, vrlo kvalitetni ugljen, A klasa, premium klasa ... ne postoje u proizvodnji ugljena. Ti izrazi su stvoreni od strane akvarijske industrije da bi sugerirali kvalitetu ugljena jer je stručno objašnjenje vrlo često neshvatljivo običnim korisnicima. Zbog toga ćemo pokušati objasniti koje su to osobine ugljena na koje bi trebali obratiti pažnju kao pokazatelje kvalitete aktivnog ugljena te upotrebi u situaciji koja nam je potrebna.

Kako funkcionira aktivni ugljen?

Najveći dio aktivnog ugljena tvori zrak. Aktivni ugljen sadrži tisuće i tisuće sitnih rupa, pukotina, pora kroz koje voda može cirkulirati. Kada voda/more koje nosi sa sobom organski otpad uđe u te sitne prolaze dolazi do kratko dometnih privlačnih sila (elektrostatične Van der Walls sile ) između molekule otpada i samog aktivnog ugljena te se molekula otpada zaustavlja/zalijepi u ugljenu. Ta metoda se zove fizička adsorpcija. Osim adsorpcije aktivni ugljen odstranjuje otpad i absorpcijom. Absorpcija djeluje na način da se gas/materijal difuzijom uvodi u sitne pore aktivnog ugljena gdje se tada kemijskom reakcijom ili jednostavnim fizičkim zaustavljanjem neutraliziraju ti materijali. Za primjer, ozone O3 se absorbira u unutrašnjost aktivnog ugljena gdje oksidira dio površine aktivnog ugljena te se reducira na kisik O2 koji nije štetan za akvarije. Ozone se ne akumuluira ili taloži u strukturi aktivnog ugljena,
Oba dva procesa (adsorpcija/absorpcija) uključuju prijenos otpada iz tekućeg oblika (voda/more) u čvrsti oblik (ugljen).
Treći proces odstranjivanja otpada se zove kemijska sorpcija koja stvara nepovratnu kemijsku vezu između površine ugljena i otpada, otpad je čvrsto vezan za ugljen.

Koja vrsta aktivnog ugljena je najbolja za upotrebu u akvarijima?
Efektivnost aktivnog ugljena za akvarije ovisi o par faktora, to su totalna površina ugljena, distribucija veličine pora, volumen pora te veličina ugljena.

Površina ugljena
Vrste ugljena koji imaju veću totalnu površinu za koju se mogu zalijepiti veće količine otpada će naravno moći zadržati veće količine otpada. Intersantno najveća količina totalne površine ugljena se nalazi u njegovim porama a ne na samoj vanjskoj površini ugljena. Vanjska površina ima zanemarivu površinu ugljena i zato što nije porozna nema adsorpcijske funkcionalnosti.
Drveni ugljen zbog toga služi samo kao mehanička filtracija uz vrlo malu zanemarivu mogućnost adsorpcije. Malo iznad njega je ugljen od životinjskih kostiju koji spada kao i drveni ugljen u površinske aktivne ugljene. Te vrste ugljena imaju aktivnu površinu koja prekriva neaktivnu unutrašnjost koja je uglavnom puna fosfata.
Iznad tih vrsta ugljena su ugljeni koji nas interesiraju a zovu se totalno aktivni ugljeni. To su najporozniji aktivni ugljeni koji mogu biti porozni do čak 1000 kvadratnih metara po gramu ugljena. Količina kvadratne poroznosti po gramu ugljena je karakteristika po kojoj se mijeri kvaliteta aktivnog ugljena i kao takva se piše u njegovim specifikacijama. Za upotrebu u akvarijima veća totalna površina ne znači automatski da je taj tip ugljena najbolji, jer ekstremno velika poroznost implicira na postojanje vrlo sitnih (ekstremno sitnih) pora i kanalića koje su presitne da bi primile kontaminante koje želimo odstraniti iz akvarija. Mjera kojom se mijeri mikropoznost je IAN ili Iodine adsorption number. IAN broj od 1000 na gore označava vrlo mikroporosan ugljen. MN ili molasses number označava makroporoznost, MN broj od 400 na gore označava makroporozan aktivni ugljen.
Aktivni ugljen za akvarijsku upotrebu bi trebao imati totalnu površinu od 500-900 kvadratnih metara po gramu proizvoda.

Distribucija veličine pora
Veličina pora u aktivnom ugljenu je klasificirana pod : mikroporama, prijelaznim porama te makroporama (malim,srednjim,velikim porama). Male pore služe za adsorpciju malih molekula, srednje pore su odlične za odstranjivanje većih organskih molekula otpada tipičnih za akvarijski otpad, velike pore služe za što lakšu distribuciju tekućeg medija do unutrašnjih pora, sprečavaju štopanje ugljena te služe kao mehanička filtracija odstranjujući krupnije čestice i dajući akvariju kristalni izgled.
Velika većina ugljena ima previše malih pora a premalo srednjih pora da bi bili efikasni za upotrebu u akvarijima, ugljen sa vrlo sitnim mikroskopskim porama se koristi za filtriranje zraka pošto su čestice prljavštine prisutne u zraku vrlo sitne, sa druge strane tipične molekule otpada u akvarijima su vrlo velike i teške te da bi se njih odstranilo treba koristiti aktivni ugljen sa većim porama. Pri upotrebi neadekvatnog ugljena događa se da se aktivni ugljen vrlo brzo zapuni sa velikim molekulama otpada u kratkom vremenskom roku dok je unutrašnjost ugljena praktički neiskorištena. Veličina pora se mijeri u Angstromima. Sitne pore veličine 15 Angstroma su premale za teške i velike organske molekule otpade. Makroporozni ugljen sa porama veličine 30 Angstroma se koristi za odstranjivanje akvarijskog organskog otpada. Materijal koji se koristio za dobijanje aktivnog ugljena diktira veličinu pora. Aktivni ugljen od kokosovih ljusaka ima vrlo sitne mikroskopske pore te se taj ugljen najviše koristi u odstranjivanju kloramina iz vode iz slavine. Aktivni ugljen dobijen od Lignita je makroporozan te su njegove pore odlične za odstranjivanje akvarijskog organskog otpada.

Volumen pora
Kombinacija relativno visokog postotka srednjih i velikih pora plus velika totalna površina rezultira ugljenom koji ima veliki volumen pora (puno praznog prostora unutar čestica aktivnog ugljena) . Dobar broj volumena pora za akvarije bi bio : 1 do 1.5 mililitra po gramu (ili cc). Takav ugljen ujedno teži puno manje za svoju masu prema ostalim ugljenima napravljenim od istog sirovog materijala.

Veličina ugljena
Što su manje čestice ugljena kraće će voda putovati do unutarnje površine ugljena. Pri izboru veličine čestica aktivnog ugljena koji želimo upotrijebiti u akvariju trebamo obratiti pažnju na filterski sistem gdje ga želimo upotrijebiti. Ako mislimo koristiti aktivni ugljen u brzim vanjskim filterima (kanister filteri,hang on...) tada bi preporučio upotrebu ugljena veće granulacije koji se teže zapuni na svojoj vanjskoj površini te omogućuje bolju disperziju vode između granulata. Sa druge strane ako aktivni ugljen mislimo koristiti u fluidizirajućim kemijskim reaktorima (optimalno riješenje) tada je bolje koristiti ugljen manje granulacije koji puno lakše fluidizira a ujedno ima i veću totalnu površinu).
Specifikacija aktivnog ugljena tj veličine čestica pogodnim za akvarijsku upotrebu su čestice veličine : 1,4 do 4,75 mm.

Pepeo
Pepeo je ostatak inorganskog materijala koji je nastao u procesu aktivacije ugljena. Kemijska struktura pepela zavisi o materijalu koji je korišten u stvaranju aktivnog ugljena, većinom se pepeo sastoji od željeza i kalcijum oksida. . Kvalitetni aktivni ugljeni se tokom procesa proizvodnje ispiru kiselinom da bi se odstranili neorganski ostaci.

Prednosti upotrebe aktivnog ugljena

Odstranjuje hidrogen sulfid i metan koji može nastati u akvariju ili njegovoj piješčanoj podlogi zbog loše cirkulacije.
Odstranjuje klor, kloramine koji može ući u akvarij upotrebom vode iz slavine i nepravilno deklorirane.
Odstranjuje organske kontaminante nastale biološkim procesima u akvariju koji su povezani sa lošim stanjem živih organizama, samim time poboljšava kvalitetu akvarija te zdravlja i razvoja tih istih organizama.
Odstranjuje vanjske kontaminante koji mogu ući u akvarij ( dezodoransi, pesticidi, dim cigareta... )
Podiže redox vode
Stvara kristalno čistu vodu koja omogućava bolju disperziju akvarijske rasvijete ( upotreba manje količine rasvijetnih tijela da bi se osvijetlio akvarij), pogotovo u morskim akvarijima gdje se koristi plava aktinik rasvijeta 420 nm
Odstranjuje otrove koje otpuštaju živi organizmi i biljke/alge koji služe za uništavanje protivnika (aleopatija)
Podiže koncetraciju kisika u akvariju smanjujući pritisak na biološku filtraciju odstranjivanjem organskog otpada
Vrši kemijsku, mehaničku, biološku i denitrificirajuću filtraciju ( denitraciju samo u sporim fluidized filterima/reaktorima)

Kako pravilno koristiti aktivni ugljen

Najoptimalnija upotreba aktivnog ugljena se dobije upotrebom aktivnog ugljena u fluidizirajućim kemijskim reaktorima. Protok kroz čestice aktivnog ugljena bi trebao biti oko 4 litre na sat, takav način upotrebe se može dobiti samo sa fluidizirajućim filterima pošto oni imaju ventile pomoću kojih se regulira protok kroz reaktor da bi se dobilo optimalno fluidiziranje čestica. Također većina korisnika fluidizirajućih reaktora koristi te filtere u sumpu gdje se obrađuje samo dio vode iz cijelog sistema. Tim načinom upotrebe se može izbijeći prebrzo odstranjivanje organskih čestica u slučajevima duže neupotrebe ugljena te izbjeći šok koji može nastati ako se u takvoj situaciji naglo koristi ugljen. Održavanje reef akvarija je stvar stabilnosti i održavanje omijera između hranjivih tvari i njihovog odstranjivanja, upotrebom fluidizirajućeg kemijskog reaktora moguće je uskladiti pravilan omijer te dati živim organizmima u akvariju vremena da iskoriste hranjive materijale a istovremeno njihovim sporim odstranjivanjem spriječiti mogućnost nagomilavanja štetnih organskih otpada i otrova. Fluidizirajući reaktori fluidiziraju čestice aktivnog ugljena što spriječava nastanke "bypassa" , štopanja materijala teiskoristivost svake čestice ugljena, samim time je upotreba ugljena puno efikasnija i ekonomičnija. Još jedna prednost upotrebe aktivnog ugljena u fluidizirajućim reaktorima je neupotreba filterskih vrećica te prefiltera u tom slučaju. Aktivni ugljen se samo usipa u reaktor te pomoću ventila podesi fluidiziranje čestica. Pri upotrebi u brzim filterima (kanister,hang on..) aktivni ugljen se koristi u filterskim vrećicama i smiješten u sendviču između slojeva vate, u tom slučaju vata i filterska vrećica u vrlo brzom roku postanu zapunjene detritusom i krupnijim otpadom iz akvarija što uvelike otežava pravilno funkcioniranje ugljena te mogu postati mijesta, u slučaju dužeg neodržavanja filtera, na kojima se akvarijska voda prlja i truje raznim otpadom. Takve filtere treba vrlo često održavati i mijenjati prefiltere te ispirati vrećicu što oduzima dosta vremena, upotrebom aktivnog ugljena u fluidizirajućim reaktorima takav način održavanja i gubljenja vremena nije potreban te se samo održavanje akvarija pojednostavljuje.
Prednosti upotrebe aktivnog ugljena u fluidizirajućim reaktorima
-Ne izaziva svijetlosni šok kod fotosintetičkih organizama zbog laganog odstranjivanja tanina i sličnih organskih komponenti koje zamućuju vodu
-Ne izaziva šok prebrzim odstranjivanjem korisnih hranjivih materijala
-Jednostavnost upotrebe
-Ekonomičnost upotrebe aktivnog ugljena zbog dugotrajne funkcionalnosti samog filt. materijala
-Pravilan protok kroz aktivni ugljen i postizanje optimalnih perfomansi filtracije
-Također zbog sporog protoka postaje uz kemijsku filtraciju i denitrificirajući filter
-Nema zaštopavanja aktivnog ugljena i sakupljanja detritusa

U slučaju da se aktivni ugljen koristi u brzim kanisterskim ili hang on filterima trebalo bi koristiti najsporije modele filtera i koristiti male količine aktivnog ugljena. Treba posebno obratiti pažnju ako se aktivni ugljen koristi u tim brzim tipovima filtera nakon duge neupotrebe aktivnog ugljena u akvariju, naglo odstranjivanje otpada može vrlo opasno šokirati organizme unutar akvarija. Preporučena brzina protoka vode/mora kroz aktivni ugljen je 65 mililitra u minuti (oko 4 litre na sat), protok veći od toga se pokazao neučinkovit i perfomanse filtriranja aktivnog ugljena pri većem protoku opada.

Preporuča se upotreba prefilterskog materijala u slučaju da se aktivni ugljen koristi u kanister ili hang on filteru. Aktivni ugljen najbolje funkcionira kada dobija čistu vodu, krupni otpad može brzo zapuniti vanjske pore aktivnog ugljena ili filtersku vrećicu u kojoj je ugljen smiješten te uvelike smanjuje efikasnost aktivnog ugljena. Prefilterski materijal i vrećice u kojima je smiješten ugljen treba redovito mijenjati i ispirati da bi se efikasnost aktivnog ugljena održala na najvišem nivou.

Koliko aktivnog ugljena koristiti
Akvaristi koji imaju piješčane filtere te makro alga filtere (ili imaju velike količine makro/mikro alga u akvariju) trebaju koristiti veće količine aktivnog ugljena nego akvaristi koji ih ne koriste, reef akvaristi također trebaju koristiti veće količine aktivnog ugljena. Pošto je nemoguće dati točne mijere koliko aktivnog ugljena trebate koristiti (zbog različitosti svakog akvarija i samog aktivnog ugljena, također i preporuke stručnjaka idu od 1 gr na litru pa do 1020 gr na 100 litara ) najbolji način je da posmatrate akvarij, akvarij treba biti bistar i bez žutila vode. Kad voda/more požuti vrijeme je novu dozu aktivnog ugljena, ako se akvarij prebrzo zamutio (u kratkom vremenskom roku) onda trebate koristiti veće doze samog ugljena.

Rok trajanja aktivnog ugljena
Naravno to najviše zavisi o količini otpada u akvariju, što je akvarij više prljav aktivni ugljen će se prije zapuniti i zahtijevati promijenu. U prosijeku aktivni ugljen traje oko 6 tijedana u morskom akvariju, tkz Reef akvariji ili akvariji sa velikom količinom koralja proizvode puno veće količine raznovrsnog organskog otpada te zbog toga preporučamo češće izmijene aktivnog ugljena u reef akvariju.

Upotreba aktivnog ugljena sa akvarijskim lijekovima
Većinu lijekova aktivni ugljen vrlo brzo absorbira, pogotovo antibakterijske i antiparazitske lijekove. Prije upotrebe lijekova aktivni ugljen se mora odstraniti iz akvarijskog sistema. Nakon upotrebe lijekova koristiti sviježi aktivni ugljen za odstranjivanje ostataka lijekova iz akvarija.

Upotreba ugljena u starijim akvarijima koji nisu koristili aktivni ugljen
Treba biti vrlo pažljiv pri upotrebi ugljena u akvarijima koji već duže funkcioniraju a nisu do sada koristili aktivni ugljen. Definitivno je preporuka da se u tim akvarijima početna, a i daljnja, upotreba ugljena počne sa fluidizirajućim kemijskim reaktorima i manjim količinama ugljena da se izbjegnu vrlo opasni šokovi koji mogu ugroziti živote organizama unutar akvarija.

Specifikacije aktivnog ugljena za akvarijsku upotrebu
Ne smije biti aktiviran ili ispran fosfornom kiselinom, cinkom ili hidroksidom
Makroporozna struktura : Od 30 Angstroma na gore
Niski Iodine broj : Ispod 600
Visoki Molasses broj : Od 400 na gore

Dezinformacije vezane uz aktivni ugljen

Jedna od čestih dezinformacija je da kvalitetni aktivni ugljen mora "šištati" i/ili ispuštati mjehuriće u kontaktu sa vodom (pri prvom ispiranju prije upotrebe). To nije istina, neki od najkvalitetnijih aktivnih ugljena ne proizvode apsolutno nikakvu reakciju u prvom kontaktu sa vodom. Šištanje i ispuštanje zraka nije nikakav pokazatelj kvalitete aktivnog ugljena.

Aktivni ugljen odstranjuje elemente u tragovima!
To je česti razlog neupotrebe ugljena u reef akvarijima i nije točan. Iako aktivni ugljen može odstraniti neke metale koji se smatraju elementima u tragovima (Trace elements) on ima puno veći afinitet prema organskom otpadu nego prema metalima. Protein skimmer ( te ozon ) odstranjuje puno veće količine elemenata u tragovima nego aktivni ugljen. Sa druge strane metabolički i biološki procesi u akvariju odstranjuju velike količine elemenata u tragovima te se oni moraju ionako dozirati. Upotreba aktivnog ugljena i protein skimmera da bi se dobila čista kristalno bistra voda bez toksina uvelike nadmašuje relativno minoran problem odstranjivanja elemenata u tragovima pošto je njih lako nadomijestiti komercijalnim aditivima.

Prikaz kvalitete ugljena odstranjivanjem boje (methylen plava)
Vrlo često proizvođaći ili nezavisni "stručnjaci" prikazuju kvalitetu ugljena tako da u akvarij uspu boju (obične methylen plavu) te uspoređuju razne vrste ugljena po brzini upijanja/odstranjivanja te boje iz akvarija. Taj test ne predstavlja ništa što bi akvaristu moglo interesirati, osim da pobijednik tog testa odlično skida boju iz akvarija te bi upotreba tog ugljena bila odlična samo za tu namijenu (odstranjivanje methylen plave boje iz akvarija). Čak se dokazalo da aktivni ugljeni koji su bili odlični u odstranjivanju plave boje iz akvarija imaju najlošije perfomanse u odstranjivanju organskog otpada iz akvarija. Pošto hobisti nemaju pristup skupoj laboratorijskoj opremi pomoću koje bi mogli testirati kvalitetu aktivnog ugljena, najlakši način provijere aktivnog ugljena je bistrina vode koju dobijemo njegovom upotrebom, reakcijama organizama u akvariju na upotrebu tog ugljena, pH varijacije tj ne smije biti pH varijacija uzrokovanim ugljenom... u globalu opće stanje akvarija pri upotrebi aktivnog ugljena nam je najbolji pokazatelj njegove kvalitete.

Negativne reakcije akvarijskih organizama na upotrebu aktivnog ugljena
Često se može čuti da akvaristi imaju problema pri upotrebi aktivnog ugljena, osim razloga navedenim u gornjem dijelu članka (loš izbor ugljena ) iz našeg iskustva koje smo skupili zadnjih 10 godina ustanovili smo da većina tih problema dolazi upravo zbog sasvim suprotnog razloga a to je neupotreba ugljena. Naime kontradikcije oko aktivnog ugljena, netočne informacije koje kruže oko njega uzrokuju situaciju da hobisti ne upotrebljavaju aktivni ugljen ili ako ga upotrebljavaju onda ga upotrebljavaju nepravilno (pre male količine, predugi rok upotrebe, u neadekvatnim filterima ili uopće bez filtera...) što dovodi do vrlo lošeg stanja akvarija i živih organizama u akvariju te pojavi problema zbog nagomilavanja organskog otpada, eutropifikacije/propadanja akvarija. Ironično kada dođe do takve situacije tek tada hobisti počinju koristiti aktivni ugljen, rowaphos i sve ostale preparate i dodatke koje se trebalo koristiti od početka upravo da bi se izbjegnula navedena situacija. Osnovno pravilo morske akvaristike a mogu reći i akvaristike uopće je izbjegavanje bilo kakvih drastičnih promijena, pa čak i na bolje. Prenagle promijene u akvariju, iako su promijene na bolje mogu uzrokovati štete i uginuće te vrlo loše stanje svih živih organizama u akvariju. Nagla pravilna upotreba aktivnog ugljena u akvariju gdje su nagomilani razni organski otpadi dovodi do totalnog šoka kod akvarijskih organizama, naglo razbistrivanje vode zbog upotrebe ugljena stvara svijetlosni šok kod organizama, pogotovo fotosintetičkih. Intenzitet svijetlosti se mnogostruko pojačava u bistroj vodi jer više nema organskog otpada ni sitnih čestica koje blokiraju svijetlost. Dolazi i do nagle promijene u kemijskoj strukturi vode, nagomilani organski otpad uvelike utječe na razne bitne akvarijske parametre, naravno u lošem smislu. Naglo odstranjivanje tog otpada mijenja koncetraciju kisika i CO2, pH, redox potencijal, koncetraciju hranjivih tvari... te još mnoge druge promijene na koje se akvarijski organizmi ne mogu naviknuti.
Da bi se to spriječilo održavajte akvarij pravilno od samog starta a ne početi sa kvalitetnom filtracijom kada se počnu pojavljivati problemi, tada je već kasno.

Ne koristiti aktivni ugljen u kombinaciji sa piješčanim (DSB) ili alga filterima (Refugiumima)
Dosta česta dezinformacija koja uzrokuje mnogo problema i većinom goleme štete u gubitku živih organizama. Naime kako je navedeno u gornjem dijelu članka, osim bioloških procesa i metabolizma koji su prisutni u svakom akvariju, akvariji koji koriste piješčane filtere i/ili refugiume zbog konfiguracije piješčanih filtera na dnu akvarija imaju vrlo slabu do nikakvu cirkulaciju na tim mijestima, taj nedostatak cirkulacije uzrokuje probleme i stvaranje hidrogen sulfida i metana. Osim stvaranja tih štetnih elemenata ogroman biološki kapacitet tih filtera stvara veliku količinu CO2, spušta redox potencijal te enormne količine organskih supstanci koje su proizvod metaboličkih aktivnosti bakterija. Uza sve to vrlo često korisnici tih piješčanih filtera koriste i refugiume u kombinaciji sa njima. Alge a pogotovo u ljetnim mijesecima ili pri visokim temperaturama akvarija otpuštaju vrlo velike količine fenola i karbohidrata, također konfiguracije refugiuma vrlo često su takve da imaju slab protok i skoro nikakvu cirkulaciju pri korijenu alga i njihove podloge što opet pogoduje stvaranju metana i hidrogen sulfida.
Korisnici takvih sistema bi itekako trebali koristiti aktivni ugljen i to u puno većim količinama nego akvaristi koji ne koriste takve tipove filtracije.

Pasivna upotreba ugljena
Česta dezinformacija koja također stvara velike štete i gubitke akvarijskih organizama. Vrlo često akvaristi koriste aktivni ugljen postavljen u nekom dijelu sumpa sa velikim protokom računajući da će aktivni ugljen i pri takvoj upotrebi filtrirati akvarij. Nažalost upotreba aktivnog ugljena na taj način je skoro zanemariva. Eksperimenti rađeni sa ciljem testiranja aktivne i pasivne upotrebe aktivnog ugljena pokazali su da aktivni ugljen pri pravilnoj aktivnoj upotrebi (u filterima) odstrani kompletan organski otpad iz akvarija za oko 5 sati. Istovremeno pri pasivnoj upotrebi (aktivni ugljen u filterskoj vrećici smiješten na mijestu vrlo brzog protoka ) u 5 sati upotrebe je eliminirao samo oko 30 % organskog otpada. Čak ni nakon 7 dana upotrebe pasivna upotreba aktivnog ugljena nije odstranila organski otpad iz akvarija što pokazuje da je takva upotreba aktivnog ugljena beskorisna, bacanje novaca i direktno ugrožavanje kvalitete života akvarijskih organizama.

Aktivni ugljen ne može služiti za biološku filtraciju
Zbog vrlo velike količine raznih pora (mikro i makro pora) ne postojiporozniji filtracioni materijal, kao što svi znamo poroznost materijala odlikuje biološku filtraciju. Peter Willkens (pionir moderne morske akvaristike) je još 70-ih koristio aktivni ugljen za skoro cjelokupnu filtraciju svog koraljnog akvarija, njegov koraljni akvarij spada u najstarije funkcionirajuće koraljne akvarije. Na slici je predstavljen sa starošću preko 20 godina. Willkens je koristio bočni unutarnji filter preko cijelog boka akvarija koji je bio potpuno ispunjen aktivnim ugljenom, ostali dio filtracije je mali zračni unutarnji protein skimmer. Sama količina koju je Peter Willkens koristio (par kg ugljena) pokazuje da aktivni ugljen nema nikakvih štetnih efekata u morskom akvariju, naravno podrazumijeva se na kvalitetan ugljen pogodan za morske akvarije. Uz kemijsku filtraciju Willkens je koristio aktivni ugljen i kao kompletnu biološku filtraciju te je upotrebljavao ugljen na vrlo dugi vremenski rok bez izmjene ugljena. Upotrebom velikih količina aktivnog ugljena pri sporom protoku dobijamo kemijsku, biološku, mehaničku te denitrificirajuću filtraciju dakle kompletnu filtraciju akvarija.
U slučaju da koristite aktivni ugljen na taj način morate obratiti pažnju pri izmjeni ugljena, ne smije se nikada mijenjati kompletan ugljen pošto bi to vrlo opasno poremetilo filtraciju te se ne smiju odjednom mijenjati velike količine ugljena zbog opasnosti od šokiranja organizama svijetlosnim šokom. U tim slučajevima mijenjate samo 20-30 % ugljena svakih 20-30 dana dok ne promijenite kompletan ugljen.